Μήνας: Φεβρουάριος 2023 Σελίδα 2 από 7

Ως «κεφάλαιο για τη νεότερη πολιτική ιστορία» χαρακτήρισε τον Κώστα Καραμανλή ο πρόεδρος της Ελληνικής Λύσης Κυριάκος Βελόπουλος.

Ειδικότερα, μιλώντας στον ρ/σ «Παραπολιτικά 90,1», ο κ. Βελόπουλος δήλωσε «Καραμανλικός» σε σχόλιό του για την αποχώρηση του πρώην πρωθυπουργού από τα ψηφοδέλτια της ΝΔ.

«Ο κ. Καραμανλής ήταν κεφάλαιο για τη νεότερη πολιτική ιστορία. Εγώ είμαι Καραμανλικός αλλά με τον πρώτο Καραμανλή δεμένος συνδεδεμένος πολύ έντονα, γιατί ήταν υπέρ της κρατικοποίησης όλων των στρατηγικής σημασίας οργανισμών στην Ελλάδα αυτή την άποψη έχω και εγώ», δήλωσε ο πρόεδρος της Ελληνικής Λύσης και πρόσθεσε:

«Βέβαια το σημερινό κόμμα της ΝΔ δεν έχει καμία σχέση με τη ΝΔ του Καραμανλή. Είναι ένα έκτρωμα Φρανκεστάϊν, δεν χρειάζεται πολύ μυαλό βλέπεις το υπουργικό συμβούλιο οι μισοί Πασόκοι, άλλος πρώην κομμουνιστής, πρώην εξωκοινοβουλευτική Αριστερά υποψήφιά της, δηλαδή αυτά τα πράγματα είναι τρελά».

Δηλαδή ο κ. Βελόπουλος δήλωσε ότι είναι υπέρ της Συνθήκης Ζυρίχης – Λονδίνου, που οδήγησε στην κολοβή ανεξαρτησία της Κύπρου, καθώς και υπέρ της θέσης “Η Κύπρος κείται μακράν”…

Ουδέν άλλο σχόλιο.

Ο Δήμος Πάργας πραγματοποίησε εορταστικές εκδηλώσεις για την Απελευθέρωση της Πάργας από τους Οθωμανούς που έγινε στις 23 Φεβρουαρίου 1913, εορτάζοντας 110 χρόνια ελευθερίας.

Μετά την επιμνημόσυνη δέηση υπέρ πεσόντων, ακολούθησε κατάθεση στεφάνων στο Μνημείο της Φυγής των Παργινών από τον Δήμαρχο Πάργας Νίκο Ζαχαριά, τον Πρόεδρο της Τοπικής Κοινότητας Πάργας Τάσο Παπανικολάου, τον πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου Πάργας Κώστα Σωτηρίου, τον Διοικητή Αστυνομικού Σταθμού Πάργας Θωμά Γούλα, τον Διοικητή της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Πάργας Βασίλειο Γιάννο, τον εκπρόσωπό του Β’ ΛΤ Πάργας Δημήτρη Τσάκο, τον Περιφερειακό Σύμβουλο Πάυλο Φραγκόυλη, τον πρόεδρο του Συλλόγου Παργινών Αθανάσιο Βέργο, την πρόεδρο του Συλλόγου Γυναικών Πάργας «Δηιδάμεια» Αθηνά Χαλκή και μαθητές του ΓΕΛ Πάργας , του Δέσκειου Γυμνασίου Πάργας, του 1ου και του 2ου Δημοτικού Σχολέιου Πάργας.

Ακολούθησε στην είσοδο του Ενετικού κάστρου στο σημείο όπου πριν 110 χρόνια έγινε η επίσημη παράδοση της πόλης στον Υπολοχαγό Άγγελο Φέτση, αποκάλυψη αναμνηστικής πλάκας από τον Δήμαρχο Πάργας και τον πρόεδρο της Τ.Κ. Πάργας.

Τις εκδηλώσεις τίμησαν με την παρουσία τους και ο Αντιδήμαρχος Βασίλειος Γκίζας, ο Πρόεδρος της Επιτροπής Παιδείας Δήμου και Δημοτικός Σύμβουλος Πάργας Μιχάλης Χαλικιάς, ο Δημοτικός Σύμβουλος Πέτρος – Αθανάσιος Δέσκας, πρόεδροι των Τοπικών Κοινοτήτων του Δήμου Πάργας και εκπρόσωποι φορέων και συλλόγων.

Τον πανηγυρικό της ημέρας εκφώνησε η εκπαιδευτικός του 1ου Δημοτικού Σχολείου Πάργας Θεοδώρα Κατσαούνου.

Στα πλαίσια της 110^ης Επετείου Απελευθέρωσης της Παραμυθιάς στους Βαλκανικούς Πολέμους, την Πέμπτη 23 Φεβρουαρίου 2023 και ώρα 10:00 π. μ. πραγματοποιήθηκε δοξολογία στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Δονάτου Παραμυθιάς.

Aκολούθησε κατάθεση στεφάνου στο μνημείο του αγωνιστή της Απελευθέρωσης της Παραμυθιάς, Κουτούπη Νικόλαου.

Το μήνυμα του Δημάρχου Σουλίου Ιωάννη Καραγιάννη:

Η 23^η Φεβρουαρίου του 1913 αποτελεί χρονολογία ορόσημο για την Απελευθέρωση της Παραμυθιάς από τον τουρκικό ζυγό αλλά και για την ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου.

Η Παραμυθιά δεν ξεχνά την ένδοξη αυτή ημέρα, όπου υποδέχτηκε με λαμπρότητα τον αντισυνταγματάρχη Ηπίτη, που εισήλθε ως ελευθερωτής στη μικρή πολιτεία μας.

Ο φετινός εορτασμός της 110ης Επετείου Απελευθέρωσης της Παραμυθιάς από τους Οθωμανούς, αποτελεί τιμή για τους προγόνους μας που πολέμησαν με όποιο μέσο διέθεταν και κάτω από αντίξοες συνθήκες, όπου αγωνίστηκαν με αυταπάρνηση στα βουνά και στον κάμπο της Παραμυθιάς και τελικά έδωσαν τη ζωή τους για να είμαστε εμείς ελεύθεροι.

Τους τιμούμε με σεβασμό και αίσθημα ευθύνης,  με την υποχρέωση να μη λησμονούμε τους αιματοβαμμένους αγώνες τους που με αποφασιστικότητα και ανιδιοτέλεια κατάφεραν το ακατόρθωτο, να αποτινάξουν τη δουλεία για την δική μας ελευθερία, για τον τόπο αυτό στον οποίο σήμερα εμείς ζούμε και ευημερούμε.

Άλλωστε στις χρυσές σελίδες της Ιστορίας μας, το πολύπαθο ελληνικό έθνος έχει αποδείξει πως με αίμα, πατριωτισμό και αυτοθυσία  έχει κατακτηθεί η ελευθερία, το πολυτιμότερο αγαθό όλων.

Χρέος μας πλέον είναι, ως οφείλουμε, να παραμείνουμε θεματοφύλακες της Δημοκρατίας, πρεσβεύοντας καθημερινά, με τον τρόπο της ζωής μας, τις αξίες και τα διδάγματα του παρελθόντος.

Με πίστη, αλληλεγγύη και συνεργασία, μεταλαμπαδεύουμε στη νέα γενιά την ομοψυχία, το ήθος και την παιδεία που απλόχερα μας προσέφεραν οι πρόγονοί μας , με στόχο το καλύτερο, το πιο αισιόδοξο και ειρηνικό μέλλον για τον τόπο μας.

Ατενίζοντας λοιπόν, το μέλλον με ευθύνη και ενότητα, εύχομαι σε όλους τους δημότες μας, Χρόνια Πολλά!

Ο Δήμαρχος Σουλίου

Ιωάννης Σπ. Καραγιάννης

21 Φεβρουαρίου 1954

Ο Βασιλιάς Εθνάρχης Παύλος Α’ , η Βασίλισσα Φρειδερίκη και η Αυτού Βασιλική Υψηλότης ο Διάδοχος Κωνσταντίνος, μεταβαίνουν στα Ιωάννινα προκειμένου να παρακολουθήσουν της εκδηλώσεις για την επέτειο της απελευθέρωσης της πόλης, στο περιθώριο των οποίων εγκαινιάζουν Νηπιοκομική Σχολή και Βρεφονηπιακό Σταθμό στο νησί της λίμνης των Ιωαννίνων.

Κατά την διάρκεια της παρέλασης περνούν μπροστά από τους βασιλείς, μεταξύ άλλων, οι βετεράνοι Ήρωες πολεμιστές της Απελευθέρωσης των Ιωαννίνων, καθώς και αναπαράσταση της Ελευθέρας Ελλάδος και της σκλαβωμένης Βορείου Ηπείρου.

20 – 21 Φεβρουαρίου 1967

Περίληψη Εορτασμός της 54ης επετείου της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων παρουσία του Βασιλιά Κωνσταντίνου Β΄:

α) άφιξη στην Πρέβεζα, β) υποδοχή στη Φιλιππιάδα, γ) κατάθεση στεφάνου στο Χάνι Εμίν Αγά, δ) άφιξη στα Ιωάννινα, ε) αποκαλυπτήρια ανδριάντα των μαχητών του ελληνοϊταλικού πολέμου 1940-1941 στο Καλπάκι, στ) επίσημο γεύμα του Δημάρχου Ιωαννίνων, ζ) επίσημη δοξολογία στον Μητροπολιτικό Ναό των Ιωαννίνων, η) παρέλαση στα Ιωάννινα.

Μέ λαμπρότητα καί κάθε ἐπισημότητα τά Ἰωάννινα ἑόρτασαν τήν ἐπέτειο τῆς Ἀπελευθερώσεως τῆς πόλης ἀπό τόν Τουρκικό ζυγό.

Ἐπίκεντρο τῶν λατρευτικῶν ἐκδηλώσεων ὁ Περικαλλής Ἱερός Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Ἀθανασίου τοῦ Μεγάλου Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας.

Τοῦ Ὄρθρου καί τῆς Θείας Λειτουργίας προεξῆρχε ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ιωαννίνων κ. Μάξιμος, πλαισιούμενος ἀπό πλειάδα ἱερέων.

Ὁ Σεβασμιώτατος στό κήρυγμά του ἀναφέρθηκε στήν ἑβδομάδα τῆς Τυρινῆς πού διανύουμε καί στήν μετάνοια καί τήν ταπείνωση πού πρέπει νά μᾶς διακατέχει, εἰδικά τήν περίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς.

Μετά τό πέρας τῆς Θείας Λειτουργίας τελέστηκε ἡ ἐπίσημη δοξολογία κατά τήν ὁποία παρευρέθησαν ἡ ἐκπρόσωπος τῆς Προέδρου τῆς Δημοκρατίας, ἐκπρόσωπος τῆς κυβερνήσεως, οἱ τοπικές πολιτικές καί στρατιωτικές ἀρχές, οἱ μαθητές τῶν σχολείων τῆς Πόλεως, καθώς καί πλῆθος κόσμου.

Ο αγώνας για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων υπήρξε η σημαντικότερη στρατιωτική αντιπαράθεση μεταξύ Ελλάδας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο μέτωπο της Ηπείρου, κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου (5 Οκτωβρίου 1912- 18 Μαΐου 1913).

Η πολεμική αναμέτρηση για την κατάληψη της πρωτεύουσας της Ηπείρου κράτησε σχεδόν τρεις μήνες, από τις 29 Νοεμβρίου 1912 έως τις 21 Φεβρουαρίου 1913, οπότε οι οθωμανικές δυνάμεις παραδόθηκαν στον διάδοχο Κωνσταντίνο, που ηγείτο των ελληνικών όπλων.

Με το ξέσπασμα του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, τα ελληνικά στρατεύματα, που είχαν συγκεντρωθεί στην περιοχή της Άρτας υπό τον αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Σαπουντζάκη (1846-1931), κράτησαν αρχικά αμυντική στάση, με στόχο να εξασφαλίσουν τη μεθόριο.

Οι ελληνικές δυνάμεις στο μέγεθος μεραρχίας υπολείπονταν των οθωμανικών δυνάμεων, που διέθεταν για την υπεράσπιση της περιοχής δύο μεραρχίες υπό την διοίκηση του Εσάτ Πασά (1862-1952), ενός Οθωμανού στρατηγού που είχε γεννηθεί στα Ιωάννινα.

Το σχέδιο προέβλεπε ότι μετά την ολοκλήρωση των επιχειρήσεων στη Μακεδονία, θα ελευθερώνονταν στρατεύματα για την ανάληψη επιθετικής πρωτοβουλίας στην Ήπειρο.

Αλλά από τις 6 Οκτωβρίου κιόλας άρχισαν οι αψιμαχίες. Γρήγορα, ο ελληνικός στρατός ανέλαβε επιθετικές πρωτοβουλίες και τις επόμενες ημέρες κατέλαβε τη Φιλιππιάδα (12 Οκτωβρίου) και την Πρέβεζα (21 Οκτωβρίου).

Στη συνέχεια κινήθηκε προς την πεδιάδα των Ιωαννίνων, όπου είχε συγκεντρωθεί ο κύριος όγκος των τουρκικών δυνάμεων, που εν τω μεταξύ είχε ενισχυθεί με νέες δυνάμεις από την περιοχή του Μοναστηρίου. Έτσι, εξαιτίας αυτού του γεγονότος, αλλά και των δυσμενών καιρικών συνθηκών, η προέλαση του ελληνικού στρατού ανακόπηκε.

Η κατάληψη των Ιωαννίνων φάνταζε δύσκολή υπόθεση, καθότι ο ελληνικός στρατός έπρεπε να εκπορθήσει τα οχυρά του Μπιζανίου. Ο ορεινός όγκος του Μπιζανίου, που δεσπόζει νότια των Ιωαννίνων, αποτελούσε εξαιρετικά ισχυρή αμυντική τοποθεσία, που επιπλέον είχε ενισχυθεί πρόσφατα με πέντε μόνιμα πυροβολεία, κατασκευασμένα υπό την επίβλεψη γερμανών ειδικών.

Η κυβέρνηση Βενιζέλου επιζητούσε τη γρήγορη απελευθέρωση της Ηπείρου, πριν από τη σύναψη συνθήκης ειρήνης μεταξύ των εμπολέμων στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου, που βρισκόταν σε εξέλιξη. Έτσι, ο στρατός της Ηπείρου ενισχύθηκε με μία ακόμη μεραρχία από τη Θεσσαλονίκη και υπό την ηγεσία του αντιστράτηγου Κωνσταντίνου Σαπουντζάκη ανέλαβε την πρώτη σημαντική επιθετική ενέργεια κατά των οχυρών του Μπιζανίου στις 29 Νοεμβρίου 1912, η οποία απέτυχε προς μεγάλη ανησυχία της ελληνικής κυβέρνησης.

Στις 8 Δεκεμβρίου αποφασίστηκε η αποστολή δύο ακόμη μεραρχιών στην περιοχή, ενώ την επομένη ο διάδοχος Κωνσταντίνος με τηλεγράφημά του προς την πολιτική ηγεσία έθετε θέμα αντικατάστασης του αντιστράτηγου Σαπουντζάκη, τον οποίον χαρακτήριζε «αδέξιον». Το ίδιο βράδυ, το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε να αναθέσει την ηγεσία του Στρατού της Ηπείρου στον Κωνσταντίνο, ο οποίος παρά τις αρχικές αντιρρήσεις του δέχτηκε.

Στις 3 Ιανουαρίου 1913 η σχετική διαταγή έφθασε στο Στρατηγείο Ηπείρου, η οποία περιλάμβανε και τη ρητή απαγόρευση προς τον στρατό της Ηπείρου να ενεργήσει οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια πριν από την άφιξη του Κωνσταντίνου.

Ένα απρόοπτο γεγονός άλλαξε τη φορά των πραγμάτων. Ένα αυτοκίνητο με δύο άνδρες αυτομόλησε προς τις τουρκικές γραμμές. Ο Σαπουντζάκης, που ήθελε να αποκαταστήσει το στρατιωτικό του γόητρο, εξέφρασε τους φόβους του προς το Υπουργείο Στρατιωτικών ότι οι επιβάτες του αυτοκινήτου θα πρόδιδαν στους Τούρκους τη διάταξη των ελληνικών δυνάμεων και διατύπωσε τη γνώμη ότι μία αιφνιδιαστική επίθεση πριν από την άφιξη του διαδόχου θα απέφερε ουσιαστικά αποτελέσματα.

Το αίτημά του έγινε δεκτό από το επιτελείο και η νέα επίθεση κατά των οχυρών του Μπιζανίου ξεκίνησε το πρωί της 7ης Ιανουαρίου 1913. Οι αμυνόμενοι κατόρθωσαν να αποκρούσουν και αυτή την επίθεση, προκαλώντας απώλειες στους Έλληνες επιτιθέμενους.

Το απόγευμα της 10ης Ιανουαρίου 1913 έφθασε στο μέτωπο ο Κωνσταντίνος, ο οποίος μετά την ενημέρωσή του από τον αντιστράτηγο Σαπουντζάκη, έδωσε εντολή την επόμενη ημέρα για κατάπαυση του πυρός.

Ο νέος αρχηγός βρήκε αποδεκατισμένο τον στρατό, όχι τόσο από τις απώλειες στη μάχη, όσο από τα επακόλουθα του σκληρού χειμώνα (ψύξεις, κρυοπαγήματα) και της υπερκόπωσης των ανδρών. Οι μάχιμοι από 40.000 είχαν περιοριστεί στις 28.000 άνδρες, δύναμη μικρή για τον Κωνσταντίνο, προκειμένου να επιχειρήσει την τρίτη επίθεση για την κατάληψη του Μπιζανίου, που θα σήμαινε και την απελευθέρωση των Ιωαννίνων.

Στις 30 Ιανουαρίου ο Κωνσταντίνος ζήτησε ενισχύσεις, αλλά ο Βενιζέλος που επισκέφθηκε το μέτωπο απέρριψε το αίτημα του, καθώς δεν μπορούσαν να διατεθούν μονάδες από τη Μακεδονία. Το σχέδιο που εκπόνησε ο Κωνσταντίνος και οι επιτελείς του για την εκπόρθηση του Μπιζανίου προέβλεπε την εκδήλωση της κύριας επίθεσης στις 20 Φεβρουαρίου 1913.

Νωρίτερα, στις 17 Ιανουαρίου, με επιστολή του προς τον Εσάτ Πασά τού είχε ζητήσει την παράδοση των Ιωαννίνων για λόγους ανθρωπιστικούς, μιας και η Τουρκία είχε ουσιαστικά χάσει τον πόλεμο. Η απάντηση του Τούρκου διοικητή ήταν αρνητική.

Στις 19 Φεβρουαρίου 1913, την παραμονή της γενικής επίθεσης, ο Κωνσταντίνος με κάποιες ενισχύσεις της τελευταίας στιγμής, διέθετε 41.000 ετοιμοπόλεμους άνδρες και 105 κανόνια, τα οποία άρχισαν να βάλουν με επιτυχία κατά των τουρκικών θέσεων στο Μπιζάνι. Ο Εσάτ Πασάς παρέταξε 35.000 στρατιώτες, άγνωστο αριθμό ατάκτων και 162 κανόνια.

Η γενική ελληνική επίθεση εκδηλώθηκε τις πρωινές ώρες της 20ης Φεβρουαρίου και μέχρι τις πρώτες βραδινές ώρες της ίδιας ημέρας τα ελληνικά στρατεύματα με εφ’ όπλου λόγχη και μάχες εκ του συστάδην είχαν φθάσει στις παρυφές των Ιωαννίνων, στον Άγιο Ιωάννη.

Καθοριστική συμβολή στην εξέλιξη αυτή είχε το 9ο Τάγμα του 1ου Συντάγματος Ευζώνων υπό τον ταγματάρχη Ιωάννη Βελισσαρίου, που υπερκέρασε τις τουρκικές δυνάμεις και βρέθηκε στα μετόπισθεν του εχθρού.

Οι εύζωνες φρόντισαν να καταστρέψουν τα τηλεφωνικά δίκτυα, διακόπτοντας την επικοινωνία της τουρκικής διοίκησης με τον στρατό της, που παρέμενε αποκομμένος, αλλά άθικτος στο Μπιζάνι.

Η παράδοση ήταν πλέον μονόδρομος για τον Εσάτ Πασά. Στις 11 το βράδυ της 20ης Φεβρουαρίου έφθασε στις προφυλακές του 9ου Τάγματος Ευζώνων ένα αυτοκίνητο, στο οποίο επέβαιναν ο επίσκοπος Δωδώνης, ο υπολοχαγός Ρεούφ και ανθυπολοχαγός Ταλαάτ. Έφεραν μαζί τους επιστολή, που υπογραφόταν από τους προξένους στα Ιωάννινα της Ρωσίας, Αυστρο-Ουγγαρίας, Γαλλίας και Ρουμανίας και περιείχε πρόταση του Εσάτ Πασά προς τον Κωνσταντίνο για άμεση και χωρίς όρους παράδοση των Ιωαννίνων και του Μπιζανίου.

Στις 2 π.μ. της 21ης Φεβρουαρίου 1913 οι τρεις απεσταλμένοι, συνοδευόμενοι από τον ταγματάρχη Βελισσαρίου, έφθασαν στο στρατηγείο της 2ας Μεραρχίας. Εκεί περίμεναν την άφιξη ενός αυτοκινήτου, που τους οδήγησε στις 4:30 π.μ. στο χάνι του Εμίν Αγά, όπου έδρευε το ελληνικό στρατηγείο.

Ο Κωνσταντίνος συμφώνησε με το περιεχόμενο της επιστολής και στις 5:30 το πρωί δόθηκε εντολή κατάπαυσης του πυρός σε όλες τις μονάδες. Στη διήμερη μάχη για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων ο ελληνικός στρατός είχε 284 νεκρούς και τραυματίες. Οι απώλειες για τους Τούρκους ήταν 2.800 νεκροί και 8.600 αιχμάλωτοι.

Το πρωί της 22ας Φεβρουαρίου 1913 οι πρώτες μονάδες του ελληνικού στρατού παρέλασαν στην πόλη υπό τις επευφημίες των κατοίκων. Τα Ιωάννινα, μετά από 483 χρόνια δουλείας, ήταν και πάλι ελεύθερα.

Το χαρμόσυνο άγγελμα για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων έγινε αμέσως γνωστό στην Αθήνα, σκορπώντας φρενίτιδα ενθουσιασμού. Ο Γεώργιος Σουρής δημοσίευσε στο Ρωμηό το ακόλουθο ποίημα:

Τα πήραμε τα Γιάννινα
μάτια πολλά το λένε,
μάτια πολλά το λένε,
όπου γελούν και κλαίνε.

Το λεν πουλιά των Γρεβενών
κι αηδόνια του Μετσόβου,
που τα έκαψεν η παγωνιά
κι ανατριχίλα φόβου.

Το λένε χτύποι και βροντές,
το λένε κι οι καμπάνες,
το λένε και χαρούμενες
οι μαυροφόρες μάνες.

Το λένε και Γιαννιώτισσες
που ζούσαν χρόνια βόγγου,
το λένε κι Σουλιώτισσες
στις ράχες του Ζαλόγγου.

Η απελευθέρωση των Ιωαννίνων, πέρα από την εξουδετέρωση κάθε σοβαρής τουρκικής απειλής στην Ήπειρο και την κυρίευση σημαντικού πολεμικού υλικού, είχε επίδραση στο ελληνικό γόητρο, το οποίο μετά την επιτυχία αυτή εξυψώθηκε διεθνώς.

Οι επιχειρήσεις στο Μπιζάνι σήμαναν ουσιαστικά και τη λήξη του Α’ Βαλκανικού Πολέμου στο στρατιωτικό πεδίο. Τις επόμενες ημέρες ο ελληνικός στρατός κινήθηκε βορειότερα και ως τις 5 Μαρτίου 1913 είχε απελευθερώσει τη Βόρειο Ήπειρο.

Πηγή: SanSimera.gr