Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 91 ετών ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης.
«Ο Μιχαήλ Σεργκέγιεβιτς Γκορμπατσόφ πέθανε σήμερα το απόγευμα ύστερα από μακρά, σοβαρή ασθένεια», ανέφερε η λιτή ανακοίνωση που εξέδωσε το νοσοκομείο της Μόσχας στο οποίο νοσηλευόταν.
Οι υποστηρικτές του τον πιστεύουν ότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου, ενώ οι αντίπαλοι τον κατηγόρησαν ότι βοήθησε στην πτώση της Σοβιετικής Ένωσης.
Από την θητεία του μέχρι το θάνατό του, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ παρέμεινε ένας από τους πιο εξέχοντες πολιτικούς της Ρωσίας. Ανέβηκε στις τάξεις του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος για να γίνει ο μόνος εκλεγμένος πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης.
Ήταν περισσότερο γνωστός για τις ιδέες του για «περεστρόικα» (μεταφρασμένο από τα ρωσικά ως ανασυγκρότηση) και «γκλάσνοστ» (ανοιχτότητα), για τον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου, για την απομάκρυνση των σοβιετικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν και για την ηγεσία της ΕΣΣΔ στο εποχή που η σύνθετη πολιτικοοικονομική κρίση επέφερε την κατάρρευσή της.
Περεστρόικα, γκλάσνοστ, ιδιωτική επιχείρηση & προεδρία
Γεννημένος το 1931 σε μια αγροτική οικογένεια στη νότια Ρωσία, στην εφηβεία του ο Γκορμπατσόφ λειτουργούσε θεριζοαλωνιστικές μηχανές σε συλλογικές φάρμες.
Η κομματική του καριέρα ξεκίνησε νωρίς στα φοιτητικά του χρόνια, όταν σπούδασε νομικά στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας. Η άνοδός του στις τάξεις ήταν σχετικά γρήγορη και το 1985 ο Γκορμπατσόφ έγινε Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, ο υψηλότερος αξιωματούχος στην ΕΣΣΔ.
Κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο Γκορμπατσόφ είχε στόχο να αναζωογονήσει τη σοβιετική οικονομία, που ήταν γεμάτη αναποτελεσματικότητα, υπερβολικές αμυντικές δαπάνες και υφέρπουσα διαφθορά. Ζήτησε επείγουσα αναδιοργάνωση και εκσυγχρονισμό, αλλά σύντομα επέκτεινε τη μεταρρύθμισή του στην πολιτική και κοινωνική δομή ολόκληρου του έθνους.
Η πολιτική της «περεστρόικα» ανακοινώθηκε το 1986 ως προσπάθεια αναδιοργάνωσης της οικονομίας. Περισσότερο πολιτικό κίνημα, η «αναδιάρθρωση» είχε στόχο να δώσει μεγαλύτερη ανεξαρτησία στα υπουργεία και τις μεγάλες κρατικές επιχειρήσεις.
Εισήγαγε επίσης ορισμένες μεταρρυθμίσεις τύπου ελεύθερης αγοράς. Το 1988, ο Γκορμπατσόφ επέτρεψε την ίδρυση ιδιωτικών επιχειρήσεων στη χώρα για πρώτη φορά μετά τη «Νέα Οικονομική Πολιτική» του Βλαντιμίρ Λένιν τη δεκαετία του 1920.
Μια άλλη πολιτική που διακηρύχθηκε ήταν η «γκλάσνοστ». Ο Γκορμπατσόφ είχε στόχο να φέρει διαφάνεια στην κοινωνία, να διευκολύνει τον έλεγχο του Κομμουνιστικού Κόμματος στα μέσα ενημέρωσης και την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων. Αυτή ήταν μια ριζική αλλαγή, αφού ο έλεγχος του δημόσιου λόγου ήταν προηγουμένως ουσιαστικό μέρος του σοβιετικού καθεστώτος.
Ο Γκορμπατσόφ πρότεινε επίσης μια συνταγματική αλλαγή σε ένα προεδρικό σύστημα και δημιούργησε ένα νέο πολιτικό σώμα που ονομάζεται Κογκρέσο των Λαϊκών Αντιπροσώπων. Τα 2.250 μέλη εξελέγησαν στις πρώτες ημιανταγωνιστικές κοινοβουλευτικές εκλογές της Σοβιετικής Ένωσης.
Στις 15 Μαρτίου 1990, μετά από ψηφοφορία στο Κογκρέσο των Λαϊκών Βουλευτών, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έγινε πρόεδρος της ΕΣΣΔ.
Κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης
Ο μερικός εκδημοκρατισμός της σοβιετικής κοινωνίας υπό τον Γκορμπατσόφ οδήγησε σε έξαρση των εθνικιστικών και αντιρωσικών συναισθημάτων στις περισσότερες από τις 15 σοβιετικές δημοκρατίες. Και αυτή η προσπάθεια για ανεξαρτησία δεν ήταν ειρηνική.
Μερικές φορές οι αρχές της Μόσχας διέταξαν τη χρήση βίας κατά των βίαιων ταραχών, καθώς η εθνικιστική πορεία στην περιφερειακή πολιτική υπόσχεται πολύ μεγαλύτερη βία στο μέλλον, εάν η κυβέρνηση επιλέξει να τις αγνοήσει. Ωστόσο, μια τέτοια χρήση βίας προκάλεσε μόνο μεγαλύτερες διαμαρτυρίες.
Οι παγωμένες συγκρούσεις σε εθνοτικούς θύλακες σε όλη τη χώρα, όπως το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και η Υπερδνειστερίας, καθώς και ο πόλεμος του 2008 στη Νότια Οσετία, είναι οι κληρονομιές αυτών των γεγονότων.
Εν μέσω αυξανόμενων εντάσεων εντός της ΕΣΣΔ, ο Γκορμπατσόφ προσπάθησε να συντάξει μια νέα συνθήκη ένωσης. Ωστόσο, μια ομάδα σκληροπυρηνικών σοβιετικών ανώτατων αξιωματούχων, που αυτοαποκαλούνταν «Κρατική Επιτροπή για την Κατάσταση Έκτακτης Ανάγκης», προσπάθησαν να κάνουν πραξικόπημα και να απομακρύνουν τον Γκορμπατσόφ από την εξουσία για να αποτρέψουν την υπογραφή της νέας συνθήκης για την ένωση.
Το πραξικόπημα απέτυχε, αλλά ώθησε τον Γκορμπατσόφ να διαλύσει την Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης και να παραιτηθεί από τη θέση του Γενικού Γραμματέα του κόμματος, καθώς και να διαλύσει όλα τα τμήματα του κόμματος εντός των κυβερνητικών δομών, τερματίζοντας έτσι ουσιαστικά την κομμουνιστική κυριαρχία στην ΕΣΣΔ και εξάλειψη της πρωταρχικής ενωτικής πολιτικής της δύναμης.
Η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε με δραματική ταχύτητα κατά το δεύτερο μέρος του 1991, καθώς η μία σοβιετική δημοκρατία μετά την άλλη κήρυξε ανεξαρτησία.
Τον Δεκέμβριο του 1991, οι Πρόεδροι της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας συναντήθηκαν κοντά στην πόλη Μπρεστ της Λευκορωσίας και υπέγραψαν τις Συμφωνίες Belavezha, οι οποίες κήρυξαν επίσημα τη Σοβιετική Ένωση ουσιαστικά διαλυμένη και ίδρυσαν την Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών (CIS) στη θέση της.
Ο Γκορμπατσόφ αρχικά κατήγγειλε την κίνηση ως παράνομη, αλλά αργότερα τον ίδιο μήνα την αναγνώρισε και ανακοίνωσε την παραίτησή του από την προεδρία.
Διαμάχη και κριτική
Οι πολιτικές του Γκορμπατσόφ τον έκαναν δημοφιλή στη Δύση, αλλά στη χώρα του παραμένει αμφιλεγόμενη προσωπικότητα μέχρι σήμερα. Επαινέθηκε από πολλούς για τις πρωτοβουλίες του για τον αφοπλισμό, την ενοποίηση της Γερμανίας, την υποκίνηση της πτώσης του Σιδηρούν Παραπετάσματος και τον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου, καθώς και για την παραχώρηση στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης.
Ωστόσο, ο πρώην σοβιετικός ηγέτης αντιμετώπιζε επίσης σημαντική κριτική, κυρίως στο εσωτερικό, από εκείνους που πιστεύουν ότι οι πολιτικές του αποδυνάμωσαν τη Σοβιετική Ένωση και τη διάδοχό της, τη Ρωσία και ήταν η κύρια αιτία της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ.
Ορισμένοι επικριτές λένε ιδιαίτερα ότι, προχωρώντας με τις πρωτοβουλίες του για τον αφοπλισμό, συμπεριλαμβανομένων των μονομερών, υπονόμευσε τη στρατιωτική και βιομηχανική δύναμη της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ άλλοι τον κατηγόρησαν ότι απέτυχε να εμποδίσει το ΝΑΤΟ να επεκταθεί περαιτέρω προς τα ανατολικά και τελικά να φτάσει στα σύνορα της Ρωσίας.
Μετά την παραίτησή του, ο Γκορμπατσόφ δημιούργησε το Διεθνές Μη Κυβερνητικό Ίδρυμα για Κοινωνικο-Οικονομικές και Πολιτικές Σπουδές (The Gorbachev Foundation), το οποίο είναι ένα ερευνητικό κέντρο και πλατφόρμα συζήτησης, καθώς και μια ΜΚΟ που επιβλέπει ανθρωπιστικά φιλανθρωπικά έργα.
Το 1993, με πρωτοβουλία εκπροσώπων 108 χωρών, ο Γκορμπατσόφ ίδρυσε το Green Cross International, μια μη κυβερνητική περιβαλλοντική οργάνωση, η οποία έχει πλέον γραφεία σε 23 χώρες σε όλο τον κόσμο.
Το 1999, έγινε επίσης ένας από τους εμπνευστές της Συνόδου Κορυφής των Βραβείων Νόμπελ Ειρήνης, η οποία συνέρχεται κάθε χρόνο για να συζητήσει παγκόσμιες απειλές, όπως η βία και οι πόλεμοι, η φτώχεια, οι καταστάσεις κρίσης στην παγκόσμια οικονομία και το περιβάλλον, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Ιδρύματος Γκορμπατσόφ. .
Μεταξύ 2001 και 2009, ο Γκορμπατσόφ συμπροήδρευσε επίσης στον Διάλογο της Αγίας Πετρούπολης, ένα ετήσιο ρωσο-γερμανικό φόρουμ που πραγματοποιήθηκε με τη σειρά του και στις δύο χώρες και στο οποίο συμμετείχαν πολιτικοί, επιχειρηματίες και νέοι.
Ο πρώην σοβιετικός ηγέτης είχε επίσης επισκεφθεί περίπου 50 χώρες από το 1992. Του είχαν απονεμηθεί περισσότερα από 300 βραβεία, διπλώματα, πιστοποιητικά τιμής και τιμητικές διακρίσεις, σύμφωνα με το Ίδρυμα Γκορμπατσόφ.
Ο Γκορμπατσόφ είχε γράψει επίσης δεκάδες βιβλία, τα οποία έχουν εκδοθεί σε 10 γλώσσες.
«Έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα για να συνδυάσω την ηθική και την ευθύνη απέναντι στους ανθρώπους. Είναι θέμα αρχής για μένα. Ήταν καιρός να βάλουμε τέλος στην άγρια λαχτάρα των κυβερνώντων και στην υπεροχή τους. Υπήρχαν μερικά πράγματα στα οποία δεν πέτυχα, αλλά δεν νομίζω ότι έκανα λάθος στην προσέγγισή μου», έγραφε στο πολιτικό του άρθρο πίστης, που δημοσιεύτηκε από το Ίδρυμα Γκορμπατσόφ.
*με στοιχεία από Russia Today
