Εγκαινιάστηκε, τη Δευτέρα 30 Μαΐου η έκθεση «ΣΗΚΩ ΨΥΧΗ ΜΟΥ»!… Εικόνες και μουσικές των προσφύγων του ’22, που οργανώνει το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.
Την έκθεση, η οποία πραγματοποιείται στον εκθεσιακό χώρο του Ιδρύματος και εντάσσεται στις εκδηλώσεις μνήμης για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, εγκαινίασε ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων Κωνσταντίνος Α. Τασούλας.
«Οι ήχοι αποτυπώνουν το βίωμα και το συναίσθημα εκείνων που έζησαν την τραγωδία»
Ο γενικός γραμματέας του Ιδρύματος, καθηγητής Ευάνθης Χατζηβασιλείου, ανοίγοντας τη βραδιά, είπε ότι το Ίδρυμα επέλεξε έναν τρόπο τολμηρό και πρωτότυπο για να τιμήσει την επέτειο: μέσα από το πρίσμα της μουσικής και του τραγουδιού.
Οι ήχοι αποτυπώνουν, είπε, το βίωμα και το συναίσθημα εκείνων που έζησαν την τραγωδία και ήρθαν στην ελεύθερη πατρίδα, αλλά και των γενεών που ακολούθησαν· και όχι απλώς αποτυπώνουν, αλλά και τα μετασχηματίζουν σε δημιουργία. Η Μικρασιατική Καταστροφή, συνέχισε, υπήρξε το μεγαλύτερο τραύμα του ελληνισμού και ταυτόχρονα η καθοριστική εμπειρία η οποία διαμόρφωσε το σύγχρονο κράτος.
Τέλος, ευχαρίστησε τους συντελεστές της έκθεσης για το πολυδιάστατο και απαιτητικό έργο που έφεραν σε πέρας: όλα τα στελέχη του Ιδρύματος (και ιδίως τους επιμελητές της, Άννα Ενεπεκίδου και Χρήστο Χρηστίδη) και την επιστημονική επιτροπή της (και ιδίως τον πρόεδρό της Διονύση Σαββόπουλο και τον Αλέξη Κυριτσόπουλο, που τη σχεδίασε και την επιμελήθηκε εικαστικά).
«Μέσα από τη μουσική οι Μικρασιάτες ενοφθάλμισαν τον πολιτισμό τους στον ελλαδικό εθνικό κορμό»
Ο Πρόεδρος της Βουλής Κωνσταντίνος Α. Τασούλας τόνισε ότι πρόκειται για μια έκθεση έμπλεη μουσικής και μνήμης. Μας δείχνει, είπε, πώς, μετά την κατάρρευση του ονείρου της Μεγάλης Ιδέας ως εδαφικής επέκτασης, ο ελληνισμός υλοποίησε ένα άλλο όνειρο, αλαμπές αλλά σπουδαίο: της ανόρθωσης και της ανοικοδόμησης, της ισοπαλούς με τους ευρωπαϊκούς λαούς ύπαρξης.
Μέσα από τη μουσική, που αποτελεί άσκηση και στοιχείο ελευθερίας, είπε, σπουδάζουμε πώς το ένα εκατομμύριο τριακόσιες χιλιάδες πρόσφυγες ενοφθάλμισαν τον πολιτισμό τους στον ελλαδικό εθνικό κορμό.
Σε μια ομιλία διάστικτη από λογοτεχνικές και δοκιμιακές αναφορές (μεταξύ άλλων στο Μυθιστόρημα του Σεφέρη και το Ελεύθερον Πνεύμα του Θεοτοκά) ο Πρόεδρος της Βουλής έκλεισε με την «Οδό ονείρων» που εκτυλίσσεται σε μια προσφυγική γειτονιά. Στο ξεκίνημά της, ο Μάνος Χατζιδάκις, μιλάει για τον «τρυφερό και αβάσταχτο ουρανό»· ο ίδιος ουρανός μάς σκέπει και σήμερα, όπως και η μουσική των προσφύγων, μελωδική, αβάσταχτη και τρυφερή συνάμα.
«Το δέντρο του ελληνισμού είχε γερές ρίζες»
Ο Διονύσης Σαββόπουλος, πρόεδρος της επιστημονικής επιτροπής της έκθεσης, ευχαρίστησε καταρχάς θερμά το Ίδρυμα της Βουλής και τα μέλη της επιτροπής, καθώς, όπως είπε, από τη συνεργασία μαζί τους έμαθε πολλά και θυμήθηκε επίσης πολλά και αγαπημένα.
Αναφέρθηκε στα προσωπικά του βιώματα (ο πατέρας του από την Κωνσταντινούπολη και η μητέρα του από την Ανατολική Ρωμυλία) και τα μουσικά ακούσματα στο σπίτι όπου μεγάλωσε. Και τόνισε πως το 1922, πέρα από τον πόνο και το τραύμα, είναι η αφετηρία μιας συναρπαστικής πορείας για μια καινούργια Ελλάδα. Η καταστροφή έδειξε ότι το δέντρο του ελληνισμού είχε γερές ρίζες· ρίζες βαθιά μέσα στη γη, αλλά και ρίζες στον ουρανό, κατέληξε.
«Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη κιβωτοί μνήμης και μήτρες μουσικής»
Ο Λάμπρος Λιάβας, καθηγητής εθνομουσολογίας και μουσικολογικός επιμελητής της έκθεσης, αναφέρθηκε στον ρόλο και τη σημασία της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης ως κιβωτών μνήμης, που λειτούργησαν ως «μήτρες μουσικής».
Μέσα από την αφήγηση της Σμυρνιάς τραγουδίστριας Αγγελικής Παπάζογλου προσέγγισε τις προσφυγικές μουσικές μνήμες, τον ρόλο του τραγουδιού στις «χαμένες πατρίδες» και τον μετασχηματισμό του στην Ελλάδα: εκεί αποτέλεσε κεντρικό κώδικα επικοινωνίας, ισχυρό συμβολικό κεφάλαιο για τη διατήρηση της εθνοπολιτισμικής ταυτότητας και κινητήρια δύναμη για την ελευθερία. Τέλος, αναφέρθηκε στις επιρροές στους ντόπιους μουσικούς και τη διασταύρωσή του με το ρεμπέτικο.
«Στην έκθεση το μεγαλειώδες και το καθημερινό, η καταστροφή και η δημιουργία»
Η Άννα Ενεπεκίδου, διευθύντρια υπηρεσιών του Ιδρύματος και συνεπιμελήτρια της έκθεσης, μίλησε για τη γοητευτική διαδρομή της προετοιμασίας, τη δημιουργική επαφή της επιστημονικής επιτροπής με φορείς, σωματεία, συλλέκτες και μελετητές.
Σημείωσε ότι η έκθεση, με τον πλούτο των τεκμηρίων της, επιδιώκει να αναδείξει το μεγαλειώδες αλλά και το καθημερινό, την καταστροφή αλλά και τη δημιουργία. Και μας έδωσε μια αίσθηση του πλούτου αυτού, αναφερόμενη στις φωτογραφίες, τις μαρτυρίες του ξεριζωμού, τη μουσική που μπορούμε να ακούσουμε από τα τάμπλετ, τα εκθέματα που αποτυπώνουν την ομορφιά της καθημερινότητας.
Και, τέλος, σε μικρές αλλά ουσιώδεις λεπτομέρειες, όπως τα κεραμικά πλακίδια που χρησιμοποιήθηκαν στην ανακαίνιση του κτιρίου της Βουλής (1929-1935), ενσωματώνοντας διακοσμητικά μοτίβα του προσφυγικού ελληνισμού.
Στα εγκαίνια παρευρέθηκε πλήθος κόσμου, άνθρωποι των γραμμάτων και της επιστήμης, συλλέκτες, εκπρόσωποι προσφυγικών σωματείων, δημοσιογράφοι και πολιτικοί – ανάμεσά τους, η υφυπουργός Υγείας Μίνα Γκάγκα, ο υφυπουργός Παιδείας Άγγελος Συρίγος, ο πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών Βασίλειος Πάππας.
Στο τέλος, οι παρευρισκόμενοι είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν με ένα ποτήρι κρασί και εδέσματα – όχι τα συνηθισμένα, που προσφέρονται σε μια δεξίωση, αλλά μικρασιατικά.
Οι βασικοί άξονες της έκθεσης
Βασικοί άξονες της έκθεσης είναι η ζωή πριν το 1922 στη Σμύρνη, την Ιωνία, την Καππαδοκία, τον Πόντο, την Κωνσταντινούπολη και την Προποντίδα, την Ανατολική και τη Βόρεια Θράκη (Ανατολική Ρωμυλία)· η Έξοδος, η απώλεια και το τραύμα της προσφυγιάς· η ζωή και η μουσική δημιουργία στη νέα πατρίδα· ο τρόπος με τον οποίο οι δικές μας γενιές τραγούδησαν το συνταρακτικό γεγονός και την προσφυγιά.
Τα παραπάνω συνδέονται μεταξύ τους με βασικό άξονα τη μουσική και το τραγούδι, που δημιουργούν τον γενικό καμβά της έκθεσης. Έτσι ο επισκέπτης μπορεί να βρει απαντήσεις σε ερωτήματα όπως: Ποιος είναι ο ρόλος της μουσικής στην ατομική και τη συλλογική ταυτότητα των προσφύγων, και ποια η σημασία της ως κινητήριας δύναμης του προσφυγικού ελληνισμού; Πώς καταγράφονται οι μνήμες της Καταστροφής στα τραγούδια των προσφύγων; Με ποιον τρόπο φτάνουν οι μνήμες έως τις μέρες μας και γίνονται αντιληπτές στην εθνική ζωή και τη μουσική δημιουργία των επιγόνων;
Φωτογραφικά, οπτικοακουστικά και αρχειακά τεκμήρια σημαντικών φορέων διαφύλαξης της ιστορικής μνήμης στη χώρα μας, καθώς και πλήθος τεκμηρίων που συνεισέφεραν τοπικοί σύλλογοι, οργανώσεις και ιδιώτες, συνομιλούν στην έκθεση με στίχους και ποικίλες μελωδίες: μοιρολόγια, παραδοσιακά τραγούδια και χοροί, μικρασιάτικα ρεμπέτικα αλλά και η νεότερη ελληνική μουσική παραγωγή, που επηρεάστηκε από τη μουσική πνοή των προσφύγων.
Η συνομιλία αυτή θα κορυφωθεί, κατά τη διάρκεια της έκθεσης, με το πραγματικό και ζωντανό πάλκο όπου θα φιλοξενηθούν νέοι δημιουργοί και ερμηνευτές, οι οποίοι και θα αναδείξουν τις μουσικές διαδρομές των προσφύγων και της εμπειρίας της προσφυγιάς.
Επιστημονική επιτροπή της έκθεσης: Διονύσης Σαββόπουλος (πρόεδρος), Νίκος Ανδριώτης, Αλέξης Κυριτσόπουλος, Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Κυριάκος Χατζηκυριακίδης
Μουσικολογική επιμέλεια: Λάμπρος Λιάβας
Αφήστε μια απάντηση