Ο Κωνσταντίνος Ράδος γεννήθηκε το 1785 στο Τσεπέλοβο Ζαγορίου και σπούδασε σε σχολές Ρουμανίας και της Πίζας.
Είχε μυηθεί στον καρμποναρισμό, γεγονός που τον έκανε να αντιληφθεί καλύτερα τον τρόπο οργάνωσης και δράσης της Φιλικής Εταιρείας της οποίας ήταν ο εμπνευστή της. Το 1822 έλαβε μέρος στη μάχη στα Στύρα στο πλευρό του Ηλία Μαυρομιχάλη και του Βάσου Μαυροβουνιώτη ενώ ηττήθηκαν από τον οθωμανικό στρατό του Ομέρ Μπέη.
Πριν αλλά και κατά την διάρκεια της διακυβέρνησης του Ιωάννη Καποδίστρια ανέλαβε αρκετές διοικητικές θέσεις. Συγκεκριμένα ο Κωνσταντίνος Ράδος διατέλεσε Έπαρχος Άνδρου (1822-1824), Έπαρχος Τριπολιτσάς (1825), προσωρινός Διοικητής Ναυπλίου (1828-1829) και Έκτακτος Επίτροπος Δυτικής Ελλάδας (1830-1831).
Από τα διοικητικά του καθήκοντα αποσύρθηκε μόλις το 1831, αμέσως μετά την δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια και πέθανε το 1865 λαμβάνοντας μικρή σύνταξη για την συνεισφορά του στον αγώνα, την οποία αργότερα θα συνεχίσει να λαμβάνει η σύζυγός του.
Η πυκνή αλληλογραφία του Ράδου με τον Καποδίστρια σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο Βιάρος Καποδίστριας ζητά από τον Ράδο να του επιβεβαιώσει την είδηση του θανάτου τού αδελφού του Ιωάννη αποδεικνύει ότι οι σχέσεις του Κυβερνήτη με τον Κωνσταντίνο Ράδο δεν παρέμειναν απλά σε τυπικό επίπεδο αλλά μεταξύ τους είχε αναπτυχθεί μια πιο ουσιαστική σχέση.
Εμπνευστής της Φιλικής Εταιρείας
Σύμφωνα με τον Ευριπίδη Γιαννακό
…το 1787 μετά το σφαγιασμό του παππού του απ’ τον Αλή-πασά, απορφανισμένη η οικογένειά του κι ο ίδιος έφυγαν κρυφά από το Τσεπέλοβο και κατέφυγαν στο Γαλάζι της Ρουμανίας (σημερινό Γαλάτσι), φοβούμενοι την “μάχαιραν” του Αλή, όπως γράφει ο Λαμπρίδης. Στο Γαλάζι ο Κωνσταντίνος Ράδος “προηλείφετο, όπως συνεχίζει ο Λαμπρίδης, για το εμπόριο, διδασκόμενος προς τη πατρίω γλώσση, την Γαλλικήν και την Ιταλικήν”.
Ο Κων/νος Ράδος μετά το θάνατο του πατέρα του, πήγε για ανώτερες σπουδές στην Πίζα της Ιταλίας, όπου σπουδάζοντας εμυήθη στην “Καρμποναρισμό”. Μετά από τρία χρόνια σπουδών στην Πίζα πήγε στην Οδησσό κι από κει στη Μόσχα, με πρόσκληση συμπατριωτών του κι έμεινε εκεί εμπορευόμενος ως την εισβολή των Γάλλων (1812).
Ο Κων/νος Ράδος ποτέ δεν έπαψε να πιστεύει στην ελευθερία της σκλαβωμένης μας Πατρίδος και το είχε διδαχθεί αυτό, παιδί ακόμα, απ’ τον Εθνομάρτυρα πάππο του κυρ Βασίλη Ράδο.
Μετά απ’ τις πολλές επαναστατικές ατυχίες, στις οποίες ανοργάνωτα και πρόχειρα, μα με λαχτάρα, για την ανεξαρτησία και τη λευτεριά της, επεδόθη η Πατρίδα μας, ο Κων/νος πίστεψε πως μόνο με τις ίδιες και μόνο δυνάμεις του Έθνους έπρεπε να γίνει ο μεγάλος ξεσηκωμός για την απελευθέρωση. Θα έπρεπε όμως στον αγώνα αυτό να πάρουν μέρος όλοι οι Έλληνες, μικροί και μεγάλοι, χωρίς καμιά απολύτως εξαίρεση, Γι’ αυτό όμως χρειάζονταν προετοιμασία σοβαρή, υπεύθυνη, συντονισμένη, πολύχρονη και απόλυτα μυστική, για να μπορέσει να επιτευχθεί ο μεγάλος σκοπός.
Έτσι μέσα του, μέσα στη βαθιά του σκέψη, γεννήθηκε η ιδέα για τη σύσταση μιας οργάνωσης, απόλυτα μυστικής, που θα ετοίμαζε το γένος ολόκληρο, για τον μεγάλο ξεσηκωμό. Η οργάνωση αυτή θα έδινε τον “μπούσουλα” για τον προσανατολισμό του αιώνιου πόθου όλων των Ελλήνων, θα τον έβαζε σε δρόμο, θα του ‘δειχνε τη σωστή κατεύθυνση.
Ο Λαμπρίδης για την ιδέα αυτή του Ράδου γράφει: “Κατά τον χρόνον δε της εν Μόσχα διαμονής του, νέος ων, ζωηρός και διάπυρος πατριώτης, λέγεται ότι συνέλαβε πρώτος την ιδέα της συστάσεως εταιρείας μυστικής, προς εξέγερσιν του Ελληνικού γένους, κατά του Τυράννου”.
Ο Γεωργάκης Σωτηρίου, ένας γεροδιδάσκαλος απ’ τις Νεγάδες, γράφει στα έμμετρα, μα ανέκδοτα απομνημονεύματά του:
“Γέννησε το Τσεπέλοβο τον Ράδο Κωνσταντίνο
τον ένθερμο πατριωτών των Φιλικών εκείνων.
Αυτός πρώτος συνέλαβε ιδέαν εταιρείας της Φιλικής,
Για διώξιμο της μισητής Τουρκίας,
Κι εις τον Τσακάλωφ και Σκουφά και Ξάνθο το Μανώλη
τους είπε την ιδέα του με την καρδιά του όλη…”
Ο Στέφανος Ξένος πάλι στην “Ηρωίδα της Ελληνικής Επαναστάσεως” , σελ. 15 γράφει: ” λέγεται ότι ο πρώτος ο οποίος εξέφρασε την ιδέα της εταιρείας ταύτης, ήτο ο Κων/νος Ράδος. Εις Μόσχαν περί το 1812 ολίγον προ της αφίξεως των Γάλλων, εν εσπέρας εις την οικίαν του, εις την οποίαν ήσαν και τίνες άλλοι, ο Αντώνιος Κομιζόπουλος, ο Μάνθος Ράδος και Σκουφάς και ότι ο τελευταίος, αν και υπάλληλος απλούς τότε, την εγκολπίσθη και απεφάσισε, όπως πραγματοποιήσει αυτήν”.
Ακόμα στο βιβλίο του Αγησίλαου Τελάλη ” ο Φιλικός Αναγνωστόπουλος” στη σελ. 13 είναι γραμμένα τα παρακάτω σχετικά, που αναφέρει ο ίδιος ο Φιλικός Αναγνωστόπουλος: “απαραλλάκτως, λέει, τοιαύτην ομιλίαν, οποίαν και του Ξάνθου, μου έκαμεν και ο κύριος Ράδος, ότι το παν το περιεχόμενον εις την κεφαλήν του Σκουφά ήτο ιδικόν του, ως φρονιματήσας αυτόν εις την Μόσχαν”.
Εξ άλλου στην εφημερίδα “ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ” στις 26-11-1964 ο καθηγητής και ερευνητής απ’ τις Νεγάδες, εγγονός του γεροδασκάλου Γεωργάκη Σωτηρίου, όπως γράφω παραπάνω, γράφει: “Κατά την παράδοση που διασώζει ο γέρο δάσκαλος απ’ τους Νεγάδες Γεωργάκης Σωτήρης σε ανέκδοτα απομνημονεύματά του, ο Χριστόδουλος Τσολάκης από το Τσεπέλοβο, κατά τη μετάβασή του στους Νεγάδες, που συνέπεσε με την αγγελία του θανάτου του συμπατριώτη του Κων/νου Ράδου (1865), είπε ενώ μιλούσαν για τον μακαρίτη που γνώριζε πολύ καλά, ότι ο Κων/νος Ράδος που είδε στην Οδησσό κατά το 1808, ανακοίνωσε σ’ αυτόν και τον μεγαλύτερο αδελφό του Δημήτριο, την πρόθεσή του να συστήσει Εταιρεία, με σκοπό την απελευθέρωση της Ελλάδος”.
Ο ίδιος πάλι στην εφημερίδα “Ηπειρωτικόν Μέλλον” αριθ. 97/642/10-6-1968 γράφει συμπληρώνοντας με πολλές λεπτομέρειες τα παραπάνω: ” …Όταν ο Ράδος το 1797 έφυγεν εκ Τσεπελόβου, ο Χριστόδουλος Τσολάκης ήτο επτά ετών. Τον συνάντησε δε το 1808 εις Οδησσόν εις το ξενοδοχείον όπου κατά συγκυρίαν ευρίσκοντο οι αδελφοί Τσολάκη, Δημήτριος, ο μεγαλύτερος και ο μνημονευόμενος Χριστόδουλος, προς τους οποίους ανακοίνωσε τον σκοπόν, ότι θα συστήσει εταιρείαν προς απελευθέρωσιν του Έθνους. Μετά ταύτα οι αδελφοί Τσολάκη διανυκτέρευσαν εις το παρά το Κισνόβιον ιδιόκτητον αγροτικόν κτήμα, ο δε Ράδος εις Μόσχαν όπου μετά του Τσακάλωφ, Σκουφά και άλλων ήρχισε τα της εταιρείας”.
Εξ άλλου ο κ. Α. Δεσποτόπουλος ιστορικός, Διδάκτωρ της Φιλοσοφικής σχολής (1954), κρίνοντας το αναμνηστικό τεύχος της Ακαδημίας με τον τίτλο “Η Φιλική Εταιρεία” γράφει τα παρακάτω για τον Κων/νο Ράδο: “Στο κεφάλαιο Πρόδρομοι της Φιλικής Εταιρείας, σκιαγραφείται η εταιριστική κίνηση, για την απελευθέρωση του υπόδουλου Γένους, που φτάνει και πριν το 1700 και αναφέρονται οι μυστικές εταιρείες πριν τη Φιλική κι όσοι απ’ τους ιδρυτές των έμειναν γνωστοί. Παραλείπεται όμως ο Κων/νος Ράδος που υπήρξε όχι απλώς ο εγγύτερος πρόδρομος, αλλ’ ο απώτερος ιδρυτής σχεδόν της Φιλικής Εταιρείας και πάντως ο κατηχητής του Σκουφά και του Τσακάλωφ, στην ιδέα για την ίδρυση ελληνικής μυστικής επαναστατικής εταιρείας. Οπωσδήποτε η συμβολή του Κων/νου Ράδου στην ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας είναι βασική. Έτσι η αγνόησή του αποτελεί σοβαρή παράληψη”.
Ο Κανδηλώρος στο βιβλίο του “η Φιλική Εταιρεία” σελ. 180 γράφει: ” γνωρίζομεν μόνον ότι εκεί (εις την Σμύρνην) μετέβη ο Τσακάλωφ ίνα ιδεί τον Ράδον … όστις περιβληθείς Γαλλική υπηκοότητα εμπορεύετο υπό την προστασίαν του Γάλλου Προξένου Δαβίδ … και πρωίαν τινά της Ανοίξεως του 1818 εμφανίζεται, ενώπιον του Ράδου, εν Σμύρνη, ο Τσακάλωφ και αγκαλιαζόμενος αυτόν λέγει με ενθουσιασμόν και δακρύων … Η ιδέα σου επραγματοποιήθη”.
Ακόμη η εφημερίδα “ΑΥΓΗ” 13-1-1865, χρονολογία θανάτου του Ράδου, γράφει σχετικά με τον Ράδο στη Σμύρνη: “…αίφνης επιφαίνεται ο Τσακάλωφ αγγέλων χαρμόσυνον αγγελίαν… Ράδε τω λέγει, η επιθυμία σου εγένετο έργον. Διάδος λοιπόν ανά πάσαν την Ασίαν την φιλικήν εταιρείαν”.
Η πληροφορία αυτή συμπίπτει χρονολογικά με τον θάνατο του Ράδου (1865). Με τα λόγια του Τσακάλωφ τεκμηριώνεται ότι την επιθυμία και την πρόθεση για την ίδρυση της φιλικής Εταιρείας είχε εκδηλώσει πρώτος ο Ράδος.
Η συμβολή του στην Επανάσταση
Σύμφωνα πάντα με τον Ευριπίδη Γιαννακό
“ο Ράδος ήταν αγνός πατριώτης,φρόνιμος,συνετός και κατέβαλε ξεχωριστές προσπάθειες για να ειρηνεύσει ο τόπος και να δοθούν όλοι στον μεγάλο αγώνα, χωρίς περιορισμούς και έριδες.
Στο ΙΒ΄τόμο της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους σελ. 355 είναι γραμμένα τα παρακάτω σχετικά με την επιρροή του Ράδου σαν ειρηνοποιού ανάμεσα στις αντιμαχόμενες φατρίες κατά την Επανάσταση του ’21: ” … ότι έπρεπε, να προκληθούν στην Αρκαδία ειρηνοποιοί οι Κων/νος Ράδος, Δ. Γουζέλης και Ν. Καλλέργης και σε περίπτωση αποτυχίας, να επέμβει ο στρατός…”. Στον ίδιο τόμο και στη σελ. 352 είναι γραμμένα τα παρακάτω: “Μέσα στο Φρούριο (πρόκειται για το Παλαιό κάστρο των Ψαρών) βρίσκονται 85 Ψαριανοί και 45 Θεσσαλο-Μακεδόνες με τους αρχηγούς Ράδο και Άγγελο”.
Ο Ράδος πήρε δύο φορές μέρος στη συνέλευση στο Άργος, σαν αντιπρόσωπος των Ηπειρωτών και μετά παραιτήθηκε υπέρ του συμπατριώτη του από το Λιασκοβέτσι του Ζαγοριού, Χριστοδ. Κλωνάρη. Με την κυβέρνηση Καποδίστρια διορίστηκε αρχικά διοικητής της Ναυπλίας κι ύστερα έκτακτος επίτροπος Αργολίδος και τέλος επίτροπος του κράτους στη Δυτική Στερεά Ελλάδα.
Ο Ιωάννης Κωλέττης αναγνωρίζοντας τα διοικητικά προσόντα και τον αδαμάντινο χαρακτήρα του έγραφε γι αυτόν στις 19-2-1831 : “Ο άνθρωπος όστις εκ Ναυπλίου εστάθη να διοικεί σχεδόν τα πράγματα της όλης Πελοπονήσου και εις πλέον κρισίμους περιστάσεις, ειμπορούσε τις να αμφιβάλει ότι δεν ήθελε δυσκολευθή, να διοικήσει τον κάλλιστον λαόν της Δυτικής Ελλάδος…”
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης έγραφε προς αυτόν στις 2-10-1830: “Εγώ δε σας ευρίσκω πάντοτε με το γράμμα μου όπου και αν διατρίβητε, διότι σας υπολήπτομαι…” Και σε άλλη επιστολή στις 7-10-1831 ο ίδιος γράφει: “Διό αγαπητέ ενδυθείς είπερ άλλοτε τον πατριωτισμόν και την σύνεσιν, προσπάθησον να συγκεντρώσεις το γενικό όλων φρόνημα, προς το συμφέρον της Πατρίδος δια να την σώσωμεν…”
Ο Κων/νος Ράδος εχρημάτισε και Διοικητής στην Αθήνα και ύστερα Νομάρχης στη Σύρο ως το 1854, οπότε συνταξιοδοτήθηκε. Στα 1865 σε ηλικία 80 χρονών, ύστερα από μια ζωή γεμάτη εθνική δράση πέθανε στην Αθήνα.
Ο Λαμπρίδης στη σελ. 98 στα “Ζαγοριακά” γράφει: ” Καθ’ όλον το μακρόν διάστημα των υπέρ Πατρίδος πολυετών υπηρεσιών του, διεκρίθη αείποτε, επί αδόλω πατριωτισμώ, εγκαρτερήσας καθ’ όλον το από του 1821 μέχρι τέλους της Επαναστάσεως διάστημα, εν μέσω παντοίων στερήσεων και κακουχιών, επί ευσηνειδήτω εκπληρώσει των καθηκόντων του και επί άκρα τιμιότητα, ένεκα τούτων αποβιώσας επί τη ψάθη”.
με πληροφορίες από Βικιπαίδεια
